نق زدن کودکان و بهانه گیری آن ها + راه حل آن
فرض کنید در حال خرید هستید و ناگهان فرزندتان وسط فروشگاه جیغ می‌زند؛ این صحنه برای بسیاری از والدین آشناست. بهانه‌گیری کودکان نه‌تنها آرامش خانواده را بر هم می‌زند و صبر والدین را لبریز می‌کند، بلکه رشد اجتماعی و عاطفی کودک را هم تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و در او احساس ناامنی و اضطراب ایجاد می‌کند. اما چرا کودکان بهانه‌گیری می‌کنند و والدین چگونه می‌توانند با این رفتار و نق‌زدن‌ها مقابله کنند؟ اگر به دنبال پاسخ این پرسش‌ها هستید، این مطلب از مجله روانشناختی برای شماست.
علت بهانه‌گیری کودکان در سنین مختلف
کودکان به دلایل متنوعی نق می‌زنند و این دلایل با توجه به سن آن‌ها تغییر می‌کند. در ادامه به بررسی برخی از رایج‌ترین علل بهانه‌گیری در سنین مختلف می‌پردازیم:
کودکان نوپا (1 تا 3 سالگی)
- نیاز به استقلال: کودکان در این سنین به‌دنبال کشف دنیای اطراف و کسب استقلال هستند، به همین دلیل برای رسیدن به خواسته‌هایشان بهانه‌گیری می‌کنند.
- عدم توانایی در بیان احساسات: کودکان نوپا نمی‌توانند احساسات خود را به‌خوبی بیان کنند و ممکن است با بهانه‌گیری به‌دنبال جلب توجه باشند.
- خستگی و گرسنگی: خستگی و گرسنگی باعث تحریک‌پذیری و بهانه‌گیری کودکان می‌شود.
- تغییرات در روتین: تغییر در روتین روزانه مانند ساعت خواب یا تغییر در برنامه غذایی می‌تواند باعث ناراحتی و بهانه‌گیری کودک شود.
کودکان 3 تا 5 سال
- جلب توجه: کودکان در این سنین، خواهان توجه بیشتری از طرف والدین هستند و ممکن است با بهانه‌گیری به‌دنبال برآورده شدن نیازهای عاطفی خود باشند.
- آزمودن حد و مرزها: کودکان ۳ تا ۵ سال برای شناخت دنیای اطراف، مرزهایی را که والدین تعیین کرده‌اند امتحان می‌کنند
- ترس از جدایی: جدایی از والدین یا محیط آشنا می‌تواند برای کودکان اضطراب‌آور باشد و باعث تشدید بهانه‌گیری در آن‌ها شود.
- رقابت با خواهر و برادر: وقتی کودکان به خواهر یا برادرشان حسادت می‌کنند، ممکن است برای جلب توجه بیشتر نق بزنند.
کودکان دبستانی (6 تا 12 سالگی)
- فشارهای تحصیلی: فشارهای ناشی از تکالیف سنگین، آزمون‌ها و رقابت با همکلاسی‌ها، یکی از دلایل اصلی بهانه‌گیری کودکان است.
- تغییرات هورمونی: تغییرات هورمونی دوران بلوغ، باعث نوسانات خلقی و افزایش حساسیت کودک می‌شوند.
- نیاز به استقلال: با بزرگ‌تر شدن، کودکان به‌دنبال کسب استقلال بیشتری هستند و با بهانه‌گیری، این خواسته را ابراز می‌کنند.
- مشکلات اجتماعی: روابط اجتماعی نامناسب با همسالان یا مشکل در محیط مدرسه، می‌تواند به ناراحتی و بهانه‌گیری کودکان منجر شود.
راهکارهای مقابله با نق زدن و بهانه‌گیری کودکان
1. شنیدن و درک احساسات
اولین قدم در مقابله با نق زدن و بهانه‌گیری، شنیدن و درک احساسات کودک است. وقتی کودک شما بهانه‌گیری می‌کند، سعی کنید نیازهای او را شناسایی کنید. آیا او گرسنه است؟ خوابش می‌آید یا احساس ناامنی می‌کند؟
2. تعیین مرزها و قوانین
تعیین قوانین روشن و شفاف برای کودکان، به آن‌ها احساس امنیت و ثبات می‌دهد. وقتی والدین انتظارات خود را برای کودک روشن می‌کنند، او کمتر برای جلب توجه بزرگترها رفتارهایی مثل نق‌زدن یا بهانه‌گیری نشان می‌دهد. برای مثال می‌توانیم به کودک بگوییم: «قبل از خواب، تماشای تلویزیون ممنوعه».
3. ایجاد یک محیط مثبت
شرایطی را فراهم کنید که کودک بتواند احساسات خود را به شیوه‌ای مثبت بیان کند. استفاده از روش‌هایی مانند داستان‌سرایی، نقاشی یا سایر فعالیت‌های هنری به کودک کمک کند تا احساسات خود را بدون ترس بیان کند. همچنین شرکت در دوره بازی کودکان و بهره‌گیری از تکنیک هنر درمانی می‌تواند برای کودک شما بسیار مفید باشد.
4. تشویق رفتارهای مثبت
هنگامی که کودک به‌جای نق‌زدن یا بهانه‌گیری رفتار مثبتی از خود نشان می‌دهد، او را تشویق کنید. وقتی والدین جملاتی مانند «من خیلی خوشحالم که تو احساست رو بیان کردی» را به کودکان می‌گویند، با این جملات اعتمادبه‌نفس کودک را افزایش می‌دهند.
5. مدیریت خود
واکنش‌های والدین در مواجهه با نق‌زدن کودکان، نقش بسیار حیاتی دارد. در این شرایط، حفظ آرامش و اجتناب از بحث و جدل‌های بی‌پایان به والدین کمک می‌کند تا به‌خوبی وضعیت را کنترل کنند.
6. ارائه گزینه‌ها
به‌جایِ این‌که به کودک دستور مستقیم دهیم، بهتر است گزینه‌های مختلفی را پیش روی او بگذاریم. ارائه گزینه‌ها به کودک احساس استقلال بیشتری می‌دهد و احتمال بهانه‌جویی را کاهش می‌دهد. برای مثال به‌جایِ این‌که بگوییم “برو اتاقت و مشق‌هات رو بنویس”، می‌توانیم بپرسیم: “دوست داری قبل از بازی مشق‌هات رو بنویسی یا بعد از بازی؟” این روش نه‌تنها به کودک اجازه می‌دهد تا در تصمیم‌گیری مشارکت کند، بلکه به او یاد می‌دهد مسئولیت‌پذیر باشد.”.
مثال‌هایی از چگونگی برخورد با کودک بهانه‌گیر
در این بخش چند مثال از نحوه برخورد با کودک بهانه‌گیر در شرایط مختلف می‌آوریم:
موقعیت 1: کودک در فروشگاه اسباب‌بازی بهانه‌گیری می‌کند
برخورد اشتباه: “آروم باش! اگه گریه کنی برات نمی‌گیرم.” (این جمله کودک را تحریک می‌کند تا بیشتر بهانه‌گیری کند.)
برخورد صحیح: “می‌دونم که این اسباب‌بازی خیلی قشنگه، اما الان نمی‌تونیم بخریمش.” (به احساس کودک احترام بگذارید و به او توضیح بدهید که چرا نمی‌تواند اسباب‌بازی را بخرد.)
موقعیت 2: کودک از رفتن به مهدکودک امتناع می‌کند.
برخورد اشتباه: وقتی والدین به کودک خود می‌گویند: “اگه زودتر آماده نشی، مهدکودک رو از دست می‌دی!” (این جمله ترس و اضطراب را در کودک ایجاد می‌کند.)
برخورد صحیح: “می‌دونم که رفتن به مهدکودک گاهی سخته، اما اونجا دوستای جدید پیدا می‌کنی و بازی‌های خیلی قشنگی انجام می‌دی. بیا با هم آماده بشیم.” (به احساسات کودک توجه کنید و او برای رفتن به مهدکودک تشویق می‌شود.)
موقعیت 3: کودک تکالیف مدرسه را انجام نمی‌دهد.
برخورد اشتباه: “برو اتاقت و تا وقتی مشقت تموم نشده بیرون نیا!” (این تنبیه باعث ایجاد احساس منفی نسبت به تکالیف در کودک می‌شود.)
برخورد صحیح: “می‌دونم که انجام تکالیف گاهی خسته‌کننده است، اما اگه با همدیگه انجامشون بدیم، زودتر تموم می‌شن. می‌تونی از من کمک بخوای.” (کودک در این حالت تکالیف را به‌عنوان یک وظیفه مشترک بین خود و والدین می‌بیند.)
والدین در چه شرایطی باید نگرانی خود درباره نق‌زدن کودک را جدی بگیرند؟
کودکان، به‌ویژه در سنین پایین‌تر، بهانه‌گیری می‌کنند که این یک رفتار طبیعی است. بااین‌حال، اگر این رفتار به صورت مداوم و شدید ادامه پیدا کند، مراجعه به روان‌شناس کودک و یادگیری روشهای فرزند پروری برای شما مفید خواهد بود.
در موارد زیر بهتر است به متخصص کودک مراجعه کنید:
- وقتی بهانه‌گیری شدید و مداوم است: اگر کودک به مدت طولانی و در بیشتر موقعیت‌ها بهانه‌گیر باشد و این رفتار با روشهای معمول قابل کنترل نباشد.
- وقتی بهانه‌گیری با رفتارهای پرخاشگرانه همراه است:اگر کودک در هنگام بهانه‌گیری به خود یا دیگران آسیب می‌رساند یا اشیاء را پرتاب می‌کند.
- وقتی بهانه‌گیری کودک خواب، غذا خوردن یا روابط اجتماعی او را مختل می‌کند؛ مثلاً وقتی به‌خاطر نق‌زدن از خوابیدن و غذا خوردن امتناع می‌کند یا در ارتباط با همسالانش دچار مشکل می‌شود
- وقتی بهانه‌گیری با مشکلات رفتاری دیگری همراه است:اگر کودک علاوه‌بر بهانه‌گیری، مشکلات رفتاری دیگری مانند دروغگویی، دزدی یا بی‌احترامی به بزرگترها را انجام می‌دهد.
- وقتی بهانه‌گیری کودک آن‌قدر زیاد می‌شود که سلامت روان والدین را تحت‌تأثیر منفی قرار می‌دهد.
سخن پایانی
برای مدیریت بهانه‌گیری کودکان، رویکردهای درمانی مختلفی وجود دارد؛ اما مهم است بدانیم که هر کودک منحصربه‌فرد است و برنامه درمانی باید متناسب با نیازهای خاص او طراحی شود.
یک متخصص حرفه‌ای با ارزیابی دقیق رفتار کودک و شرایط خانوادگی، می‌تواند بهترین روش درمانی را برای کاهش بهانه‌گیری و بهبود کیفیت زندگی کودک اتخاذ کند. شما برای درمان بهانه‌گیری کودکان می‌توانید به مرکز روان تحلیلی ایرانیان، بهترین کلینیک روانشناسی کودک و نوجوان، مراجعه نمایید.
دیدگاهتان را بنویسید