ترسهای کودکان چیست؟ راهنمای کامل شناخت انواع ترس و روش‌های درمان
ترسهای کودکان چه نقشی در رشد آن‌ها دارند و چه زمانی باید جدی گرفته شوند؟ ترس یکی از احساسات بنیادی و ذاتی در انسان است که از همان سال‌های اولیه زندگی، ظاهر می‌شود. این احساس در بسیاری موارد به کودک کمک می‌کند تا از خطرات احتمالی دوری کند. اما؛ گاهی این ترس‌ها می‌توانند بسیار شدید و ناتوان‌کننده باشند.
در این مطلب از مجله روانشناختی، به بررسی کامل ماهیت ترسهای کودکان، نحوه برخورد صحیح والدین و تفاوت بین ترس طبیعی و فوبیا می‌پردازیم.
ترسهای کودکان چیست؟
ترس واکنش احساسی به چیزی است که به نظر کودک تهدیدآمیز، خطرناک یا ناشناخته می‌آید. در واقع، ترس به کودک کمک می‌کند تا از خود در برابر خطرات احتمالی، محافظت کند. این واکنش می‌تواند جسمی (تپش قلب، عرق کردن)، رفتاری (گریه، فرار، چسبیدن به والد) و شناختی (فکرهای نگران‌کننده، تصورات ترسناک) باشد.
ترسهای کودکان ممکن است؛ شامل چیزهای ساده مثل حیوانات یا صدای بلند تا نگرانی‌های پیچیده‌تر مانند جدایی از والدین یا ترس از تاریکی باشند.
آیا ترس بچه‌ها طبیعی است؟
ترس در کودکان یک واکنش طبیعی و حیاتی است که به آن‌ها کمک می‌کند تا از خود محافظت و خطرات را شناسایی کنند. بسیاری از ترسهای دوران کودکی با افزایش سن و کسب تجربه برطرف می‌شوند. بااین‌حال، اگر ترس‌ها شدید، مداوم و مانع از فعالیت‌های روزمره کودک شوند، نیاز به توجه و کمک حرفه‌ای دارند.
نگرانی زمانی ایجاد می‌شود که ترس:
- شدید، پایدار و ناتوان‌کننده باشد.
- باعث اختلال در عملکرد روزمره کودک شود.
- با افزایش سن، بهبود نیابد یا بدتر شود.
علت ترسهای کودکان
دلایل ترس در کودکان متنوع و اغلب؛ ترکیبی از عوامل مختلف است:
- تخیل فعال: کودکان در سنین پیش‌دبستانی، به‌دلیل قدرت تخیل بالا، اغلب قادر به تمایز بین واقعیت و خیال نیستند.
- تجربه‌های ترسناک: دیدن فیلم‌های ترسناک، شنیدن داستان‌های وحشت‌آور، بازی‌های ویدئویی خشن و تجربه حوادثی مانند گم شدن در مکان‌های شلوغ، از جمله دلایلی هستند که باعث ایجاد یا تشدید ترس در کودکان می‌شوند.
- محیط خانواده: والدین مضطرب یا بیش‌از حد محافظه‌کار می‌توانند ترس را به کودک منتقل کنند.
- عدم درک: کودکان ممکن است؛ اتفاقات اطراف‌شان را درک نکنند و این عدم درک منجر به ترس شود. برای مثال شنیدن صدای آژیر آتش‌نشانی بدون درک این‌که چه اتفاقی افتاده‌است.
علائم و نشانه‌های ترسهای کودکان
شناخت این علائم به والدین و مربیان کمک می‌کند تا به‌موقع برای رفع ترسهای کودکان اقدام کنند:
1. علائم جسمانی
- تپش قلب و نفس‌تنگی
- عرق سرد
- دل‌درد، تهوع، انقباض در عضلات
- لرزش یا خواب‌آلودگی
- اختلال در غذا خوردن یا تغییر الگوی خواب
2. علائم رفتاری
- گریه یا جیغ زدن
- چسبیدن بیش‌از حد به والدین
- اجتناب از موقعیت‌های خاص (مثل مدرسه، تاریکی، مواجهه با حیوانات)
- بازگشت به رفتارهای قبلی (مثل مکیدن شست یا استفاده از شیشه) در کودکان بزرگ‌تر
- پرخاشگری یا کناره‌گیری اجتماعی
3. علائم شناختی و هیجانی
- افکار نگران‌کننده یا مکرر درباره خطرها
- کابوس‌های شبانه یا افکار ترسناک
- کاهش تمرکز در مدرسه یا بازی
- افکار ثابت و تکراری درباره چیزی که از آن می‌ترسند
انواع ترسهای کودکان در سنین مختلف
نوع ترس، براساس سن و مرحله رشد کودک، متغیر است. در ادامه، شایع‌ترین ترس‌ها را در گروه‌های سنی مختلف بررسی می‌کنیم.
نوزادی تا یک سالگی
- ترس از جدایی: حدود 6 تا 9 ماهگی ممکن است؛ کودک نسبت به جدایی از والدین واکنش نشان دهد.
- ترس از صداهای ناگهانی: ترس از صداهای بلند، افتادن اشیا یا صدای زنگ، در کودکان شایع است.
- ترس از چهره‌های جدید یا غریبه‌ها: واکنش به افراد جدید به‌صورت گریه یا بی‌تابی.
یک تا 3 سالگی (کودک نوپا)
- ترس از جدایی (شدیدتر): وابستگی و اضطراب جدایی، کودک را نگران می‌کند.
- ترس از تاریکی (شروع): تخیل قوی و توانایی تصور چیزهای نامرئی باعث می‌شود که برخی کودکان از تاریکی بترسند.
- ترس از حیوانات یا وسایل بزرگ: به‌دلیل اندازه و حرکت غیرقابل پیش‌بینی، از آن‌ها می‌ترسند.
3 تا 6 سالگی
- ترسهای خیال‌پردازانه: ترس از موجودات خیالی، هیولاها، سایه‌ها، صداهای ناشناس.
- ترس از حیوانات و حشرات: این ترس می‌تواند به‌صورت کم تا شدید، تجربه شود.
6 تا 12سالگی
- ترسهای اجتماعی: ترس از تمسخر، ناتوانی در صحبت کردن جلوی جمع، امتحانات، ارزیابی مدرسه.
- ترس از آسیب یا بیماری: به‌دلیل شناخت بیشتر از خطرات واقعی و اطلاع از حوادث.
- ترس از عدم موفقیت یا انتقاد: فشار تحصیلی و استانداردهای جدید.
نوجوانی (12 سال به بالا)
- ترسهای هویتی و اجتماعی: ترس از رد شدن، فشار همسالان، مشکلات هویتی.
- ترس از آینده و انتخاب‌ها: تصمیم‌گیری درباره مسیر تحصیلی و شغلی.
روش‌های درمانی و نحوه برخورد با ترسهای کودکان
مهم‌ترین بخش این فرایند، درک و حمایت کودک است. در ادامه چند روش موثر برای کمک به کودکان مطرح شده‌است:
پذیرش و همدلی
- ترس کودک را جدی بگیرید: هرگز ترس کودک را مسخره نکنید. با نشان دادن همدلی و درک، به او اطمینان دهید که احساساتش معتبر و مهم هستند.
- به حرف‌هایش گوش دهید: با فراهم کردن محیطی امن، کودک را تشویق کنید تا درباره‌ی ترس‌ها و احساسات خود را حرف بزند.
آموزش و آگاهی‌بخشی
- توضیح دادن به زبان ساده: با استفاده از زبانی ساده و کودکانه، آنچه را که کودک از آن می‌ترسد، برایش توضیح دهید. برای نمونه، اگر تاریکی او را می‌ترساند، بگویید خورشید به خواب رفته تا فردا پرنورتر از همیشه طلوع کند.
- کتاب‌ها و داستان‌ها: از کتاب‌ها و داستان‌هایی استفاده کنید که به کودکان در مواجهه با ترس‌های‌شان کمک می‌کنند.
مواجهه تدریجی
این روش باید با دقت و تحت نظر متخصص انجام شود. در این روش، کودک به‌تدریج و در محیطی امن با چیزی که از آن می‌ترسد، مواجه می‌شود. به‌عنوان مثال، اگر از سگ می‌ترسد، ابتدا می‌تواند عکس سگ را ببیند، سپس از دور سگ را مشاهده کند و درنهایت با سگی کوچک در حضور والدین و با نظارت کامل ارتباط برقرار کند.
بازی و نمایش
با استفاده از عروسک‌ها یا بازی‌های نقش‌آفرینی، سناریوهای ترسناک را بازسازی کنید و راه‌های مقابله با آن را به کودک آموزش دهید.
جلوگیری از تقویت ناخواسته ترس
گاهی اوقات والدین با توجه بیش‌از حد به ترس کودک، آن را تقویت می‌کنند. سعی کنید به گونه‌ای واکنش نشان دهید که ترس به ابزاری برای جلب‌توجه تبدیل نشود.
کمک حرفه‌ای
اگر ترس کودک شدید، پایدار و مختل‌کننده است، حتماً از یک روان‌شناس کودک یا مشاور کمک بگیرید. درمان‌های حرفه‌ای مانند درمان شناختی-رفتاری (CBT) می‌توانند بسیار موثر باشند.
تفاوت ترس با فوبیا در کودکان
ترس طبیعی، به‌طور معمول موقتی و متناسب با سن کودک است. برای مثال، طبق تحقیقات، حدود ۴۳٪ از کودکان ۲ تا ۶ سال از تاریکی می‌ترسند. این ترس به‌دلیل فعال‌شدن تخیل آن‌ها و عدم توانایی در تمایز کامل بین واقعیت و خیال است.
در مقابل، فوبیا یک ترس شدید، غیرمنطقی و مداوم است که زندگی روزمره کودک را مختل می‌کند. به‌عنوان مثال، درحالی‌که ترس از سگ یک امر رایج است، فوبیای سگ ممکن است؛ باعث شود کودک از رفتن به پارک یا خانه دوستان خود خودداری کند، حتی اگر بداند که سگ‌ها به او آسیبی نمی‌رسانند.
جمع‌بندی
اگرچه ترس، بخشی طبیعی و ضروری از رشد کودک است اما؛ زمانی که این احساس شدید یا پایدار شود، نیاز به درمان تخصصی دارد. مراجعه به یک روان‌شناس کودک در مرکز روان تحلیلی کودکان می‌تواند گامی موثر برای کشف ریشه‌های ترس و کمک به کودک در غلبه بر آن باشد.
پرسش‌های متداول
1. آیا ترسهای کودکان می‌توانند مفید باشند؟
بله، ترس معقول به کودک کمک می‌کند تا از خود محافظت کند. برای مثال، ترس از سوختن به او می‌آموزد که به آتش نزدیک نشود.
2. چگونه با ترسهای اجتماعی در کودکان برخورد کنیم؟
او را به خاطر موفقیت‌های کوچک تحسین کنید و در محیط‌های امن، فرصت تمرین مهارت‌های اجتماعی را برایش فراهم آورید.
3. هنگام ترسیدن چگونه می‌توانم به کودک خود اطمینان خاطر بدهم؟
با بغل کردن، در آغوش گرفتن و کلمات آرامش‌بخش، به او نشان دهید که همیشه از او محافظت می‌کنید.
4. چه زمانی باید به متخصص مراجعه کنیم؟
اگر ترس کودک بیش از 6 ماه طول کشیده، زندگی روزمره او را مختل کرده یا با علائم شدید جسمی همراه است، توصیه می‌شود با یک روان‌شناس کودک مشورت کنید.
دیدگاهتان را بنویسید