اختلال یادگیری در کودکان: علائم، دلایل و روش‌های درمان
اختلال یادگیری در کودکان نه‌تنها مسیر تحصیلی، بلکه رشد اجتماعی و عاطفی آن‌ها را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. کودکان دارای اختلال یادگیری، در فعالیت‌هایی مانند خواندن، نوشتن، حل مسائل ریاضی و سایر فعالیت‌های مبتنی بر توانایی‌های شناختی مشکل پیدا می‌کنند. یکی از رویکردهای جدید و مؤثر برای کمک به این کودکان، هنردرمانی است. هنر می‌تواند پلی میان دنیای درونی کودک و واقعیت‌های بیرونی باشد. در این مطلب از مجله روانشناختی، به شرح اختلال یادگیری در کودکان می‌پردازیم .
منظور از اختلال یادگیری چیست؟
اختلال یادگیری یا (learning disorder)، زمانی در فرد رخ می‌دهد که مغز، اطلاعاتش را به شیوه غیرمعمول پردازش و ذخیره می‌کند. این مشکل موجب می‌شود، کودک نتواند مهارتی را یاد بگیرد و از آن به درستی استفاده کند. افرادی که دچار اختلال یادگیری می‌شوند، هوش متوسط و خوبی دارند، اما در مدرسه براساس سن، توانایی و هوششان عملکرد مناسبی ندارند.
شناسایی به‌موقع و درمان این اختلال، اهمیت بسزایی در پیشگیری از مشکلات روانی و اجتماعی در آینده تی دارد.
انواع اختلالات یادگیری
اختلالات یادگیری معمولا انواع مختلف دارد و خود را در مهارت‌های زیر نشان می‌دهند:
ناتوانی در خواندن
اختلال در خواندن، یکی از انواع اختلال‌های یادگیری است. کودک درگیر با اختلال به خواندن، قادر به درک کلمات هنگام خواندن نیست. این اختلال اغلب، به دلیل مشکل کودک در درک کلمات، فهم ارتباط حروف با صداها و این‌که چطور حروف با صداهای مختلف بهم متصل می‌شوند و کلمات را به وجود می‌آورند، اتفاق می‌افتد. از سوی دیگر این دسته از بچه‌ها مشکلاتی در حافظه کوتاه‌مدت یا حافظه کاری «فعال» خود دارند. حتی وقتی مهارت‌هایی را می‌آموزند، ممکن است، مشکلاتی همچون موارد زیر داشته‌باشند:
- قادر به خواندن با سرعت معمولی نیستند.
- آنچه می‌خوانند را درک نمی‌کنند.
- به خاطر آوردن صحیح آنچه خوانده‌اند، برایشان امکان‌پذیر نیست.
- جمع‌بندی بر آنچه که خوانده‌اند، نمی‌توانند داشته‌باشند.
- نمی‌وانند املای درست کلمات را یاد بگیرند.
مشکل در نوشتن
مشکل در نوشتن که به «دیسگرافیا» معروف است، یک اختلال یادگیری دیگر است. همانطور که می‌دانید، نوشتن یک مهارت پیچیده است که در آن، کودک باید به طور همزمان چند فرآیند پیچیده و مختلف مانند بینایی، حرکت و توانایی پردازش اطلاعات را به کار بگیرد
مشکل در حل مسائل ریاضی
اختلال یادگیری در ریاضی را «دیسکالکولیا» می‌گویند. این مسئله با علائم زیر بروز می‌کند:
- کودک قادر به درک نحوه عملکرد اعداد و ارتباط آن‌ها با یکدیگر نیست.
- نمی‌تواند مسائل ریاضی را حل کند.
- یادگیری قواعد پایه‌ای ریاضی برایش سخت یا ناممکن است.
- قادر به استفاده از علائم ریاضی نیست.
- درک مسائل کلامی ریاضی برایش امکان‌پذیر نیست.
- کودک قادر به سازمان‌دهی و ثبت اطلاعات هنگام حل مسائل ریاضی نیست.
مشکل در مهارت‌های کلامی
مشکل در گفتار و زبان هم یک نوع اختلال در یادگیری است که کودک در درک کلمات گفتاری یا نوشتاری دچار مشکلاتی همچون لکنت، مشکل در تلفظ کلمات یا «آپراکسی کودکان» است و اغلب قادر نیست کارها زیر را انجام دهد:
- خواندن و نوشتن
- حل مسائل ریاضی متنی
- فهم دستورالعمل‌ها
- پاسخ دادن به سوالات
مشکل در مهارت‌های غیرکلامی
بچه‌هایی که در مهارت‌های غیرکلامی مشکل دارند، می‌توانند به راحتی صحبت کنند، اما مشکلاتی در زمینه‌های زیر دارند:
- متوجه محل اشیاء نمی‌شوند.
- مفاهیم پیچیده و انتزاعی را درک نمی‌کنند.
- قادر به درک احساسات افراد از روی چهره‌شان نیستند.
- مهارت‌های ظریف مثل نوشتن را ندارند.
- قدرت تمرکز، برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی ندارند.
- نمی‌توانند متن‌های پیچیده یا نوشته‌های پیشرفته را درک کنند.
چه کودکانی در معرض ابتلا به اختلال یادگیری هستند؟
کودکانی با ویژگی‌های زیر بیشتر احتمال دارد که دچار این اختلال شوند:
سابقه‌ی خانوادگی
اگر یکی از والدین یا بستگان درجه یک کودک دچار اختلال یادگیری باشد، احتمال ابتلای کودک بیشتر می‌شود.
مشکلات دوران بارداری یا زایمان
عواملی مثل کمبود اکسیژن هنگام تولد، زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد یا عفونت‌های دوران بارداری می‌توانند شانس ابتلای کودک به اختلال را افزایش دهند.
اختلالات عصبی رشدی
کودکانی که مبتلا به اختلال‌هایی مثل ADHD (اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی) یا اوتیسم هستند، بیشتر مستعد اختلال یادگیری‌اند.
محیط‌های پرتنش
کودکانی که در محیط‌های پر تنش بزرگ می‌شوند، ممکن است در رشد مهارت‌های شناختی با مشکل روبرو شوند.
آسیب‌های مغزی
آسیب‌های مغزی در دوران نوزادی یا خردسالی، مانند ضربه به سر، می‌تواند باعث بروز اختلال شود.
مشکلات شنوایی یا بینایی
اگر کودک نتواند به‌خوبی ببیند یا بشنود، ممکن است مشکلاتش به‌صورت اختلال یادگیری ظاهر شوند.
اختلالات زبانی اولیه
برخی از کودکان در زبان‌آموزی اولیه (حرف زدن یا درک زبان) تأخیر دارند، این کودکان ممکن است در آینده با اختلالات یادگیری مواجه شوند
پیامدهای اختلال یادگیری در کودکان در صورت عدم درمان
پیامدهای اختلال یادگیری درصورت عدم درمان می‌تواند بسیار جدی و طولانی‌مدت باشد. بعضی از مهم‌ترین پیامدها عبارت‌اند از:
-
افت تحصیلی شدید
کودک به‌خاطر مشکلات بسیاری که در یادگیری دارد، از پیشرفت تحصیلی باز می‌ماند و از هم‌کلاسی‌هایش عقب می‌افتد.
-
کاهش اعتمادبهنفس
شکست‌های پیاپی باعث می‌شود کودک حس کند که ناتوان یا کم‌ارزش است و عزت‌نفسش به‌شدت آسیب ببیند.
-
اضطراب و افسردگی
احساس مداوم ناکامی و طرد شدن، در بلندمدت می‌تواند منجر به بروز مشکلات روانی مثل اضطراب، افسردگی یا حتی اختلالات رفتاری شود.
-
مشکلات رفتاری و اجتماعی
برخی کودکان برای جبران ناتوانی‌هایشان ممکن است رفتارهای پرخاشگرانه یا حتی ضداجتماعی نشان بدهند یا منزوی و گوشه‌گیر شوند.
-
کناره‌گیری از مدرسه و ترک تحصیل
نارضایتی از مدرسه و احساس بی‌فایدگی می‌تواند باعث شود کودک مدرسه را رها کند.
-
مشکلات شغلی در بزرگ‌سالی
کودک مهارت‌های لازم برای موفقیت در بازار کار را یاد نمی‌گیرد و آینده‌ی شغلی‌اش به خطر می‌افتد.
-
مشکل در روابط بین‌فردی
از دوران کودکی اگر مهارت‌های ارتباطی به درستی شکل نگیرند، ممکن است در بزرگ‌سالی فرد با چالش‌های جدی در روابط دوستانه، عاطفی و شغلی مواجه شود.
هنردرمانی چیست و چگونه به بهبود اختلال یادگیری در کودکان کمک می‌کند؟
هنردرمانی یک رویکرد تازه‌ی روان‌درمانی است که از ابزارهای هنری مانند نقاشی، مجسمه‌سازی، موسیقی، تئاتر و رقص برای درمان مشکلات و اختلال‌ها استفاده می‌کند. هنر می‌تواند به بیان احساسات، پردازش تجربیات، و ارتقای سلامت روان کمک کند. در این رویکرد، درمانگر با کمک فعالیت‌های خلاقانه به کودک کمک می‌کند که احساسات سرکوب‌شده‌ی خود را بیرون بریزد، اعتماد‌به‌نفسش را بازسازی کند و الگوهای فکری و رفتاری مثبتی را در پیش بگیرد.
افزایش اعتمادبهنفس و انگیزه
بسیاری از کودکانی که دچار اختلال یادگیری هستند، بارها تجربه‌ی شکست تحصیلی را پشت سر گذاشته‌اند. این شکست‌ها منجر به کاهش انگیزه و اعتمادبهنفس آن‌ها می‌شود. در کارگاه‌های هنری، کودک فرصت پیدا می‌کند تا بدون این‌که قضاوت شود یا کارش مورد داوری قرار بگیرد، به فعالیت بپردازد و احساسات و درونیات خود را ابراز کند. کودک از این طریق می‌تواند آن حس موفقیت و ارزشمندی کند.
تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف
کودکانی که به اختلال یادگیری دچارند، ممکن است در مهارت‌های حرکتی ظریف مشکل داشته باشند. فعالیت‌هایی مانند نقاشی، ساخت کاردستی یا مجسمه‌سازی می‌تواند در رفع این مسئله مؤثر باشد و به بهبود توانایی حرکتی کمک کند.
بهبود پردازش حسی
برخی از این کودکان در پردازش احساسات مختلف خود ناتوان هستند. هنردرمانی با فراهم کردن فرصت‌هایی برای تجربه‌ی حواس مختلف (تماشای رنگ‌ها، لمس اجسام مختلف مانند شن و خمیربازی، شنیدن موسیقی و…) به کودکانی که در این فعالیت‌ها شرکت می‌کنند، کمک می‌کند تا درک و دریافت احساسات مختلف خود را بهبود بخشند.
ارتقای مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی
هنر به کودکان اجازه می‌دهد که احساسات و افکار خود را راحت‌تر بیان کنند و این امر باعث ارتقای مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی آن‌ها می‌شود.
تقویت تمرکز و بهبود حافظه
انجام فعالیت‌های هنری کودک را ملزم می‌کند که توجه، تمرکز و حافظه‌ی خود را به کار بگیرد. این تمرینات در طول زمان می‌تواند به بهبود عملکرد تحصیلی کودک در سایر زمینه‌ها منجر شود.
نمونه‌هایی از فعالیت‌های هنری برای کودکان
متخصصان، بسته به نوع و شدت اختلال یادگیری در کودکان، فعالیت‌های خاصی را انتخاب می‌کنند. برخی از نمونه‌های رایج فعالیت‌ها عبارت‌اند از:
- نقاشی با رنگ‌ها
- چسباندن تکه‌های مختلف (کلاژ)
- اجرای نمایش خلاق
- موسیقی و آواز
- مجسمه‌سازی با خاک رس یا خمیربازی
اهمیت همکاری والدین و معلمان در درمان اختلال یادگیری در کودکان
همکاری والدین و معلمان در شناخت بهتر نقاط قوت و ضعف کودک، حمایت از او در خانه و مدرسه و تشویق به شرکت در فعالیت‌های هنری اهمیت ویژه‌ای دارد. والدین می‌توانند با فراهم کردن ابزارهای ساده در منزل و تشویق کودک به ابراز خلاقیت، نقش فعالی در روند درمان داشته باشند.
سخن آخر
اختلال یادگیری در کودکان، در صورت عدم شناسایی و مداخله‌ی به‌موقع، می‌تواند تأثیر مخربی بر اعتمادبهنفس، عملکرد تحصیلی و روابط اجتماعی کودک بگذارد. هنردرمانی به‌عنوان یک ابزار قدرتمند و خلاقانه، می‌تواند به کودکان کمک کند تا از طریق بیان غیرکلامی، مشکلات خود را پردازش کنند، مهارت‌های حرکتی و شناختی‌شان را بهبود ببخشند و با انگیزه و اعتمادبهنفس بیشتری مسیر پیشرفت را طی کنند.
استفاده از هنر باید در کنار سایر روش‌های درمانی و آموزشی باشد و نیازمند مشارکت فعال اعضای خانواده، معلمان و متخصصان سلامت روان است. توجه به دنیای درونی کودک و حمایت از او در مسیر رشد، مهم‌ترین عامل موفقیت در مدیریت این اختلال خواهد بود. برای رزرو وقت با بهترین مشاوران در این زمینه می‌توانید به سایت روان تحلیلی مراجعه نمایید.
دیدگاهتان را بنویسید