اختلال یادگیری در کودکان | علائم، انواع، تشخیص و درمان (۱۴۰۴)

اختلال یادگیری در کودکان، وقتی در مورد این ناتوانی‌ صحبت می‌کنیم، به طیف گسترده‌ای از چالش‌هایی اشاره می‌کنیم که بر نحوه یادگیری افراد تأثیر می‌گذارند. این چالش‌ها مربوط به باهوش بودن یا انگیزه داشتن نیستند، بلکه مربوط به نحوه کار مغز ما با اطلاعات هستند. برخی از افراد در خواندن دچار مشکل می‌شوند، بعضی دیگر در انجام محاسبات ریاضی، و گروهی نیز در بیان افکار خود به‌صورت نوشتاری یا گفتاری با دشواری روبه‌رو هستند.

بسیاری از این کودکان در ابتدا دچار احساس ناامیدی می‌شوند و به مرور رفتارهایی مانند حواس‌پرتی، بیش‌فعالی، گوشه‌گیری، خجالت یا حتی پرخاشگری از خود نشان می‌دهند. مطالعات علمی نشان می‌دهد که هم‌زمانی اختلال یادگیری در کودکان با اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD) شایع است و همین موضوع اهمیت تشخیص و مداخله‌ی زودهنگام را دوچندان می‌کند.

در واقع، اختلال یادگیری ارتباطی با هوش پایین ندارد؛ بسیاری از این کودکان از بهره‌ی هوشی طبیعی یا حتی بالاتر از میانگین برخوردارند. تفاوت اصلی در این است که مغز آن‌ها اطلاعات را به شیوه‌ای متفاوت پردازش می‌کند. بنابراین، این اختلال نه نشانه‌ی تنبلی یا کم‌استعدادی، بلکه نوعی تفاوت در عملکرد عصبی و شناختی است که با آموزش و مداخله‌ی صحیح قابل مدیریت و بهبود است.

اختلال یادگیری در کودکان چیست؟

اختلال یادگیری یا (learning disorder)، زمانی در فرد رخ می‌دهد که مغز، اطلاعاتش را به شیوه غیرمعمول پردازش و ذخیره می‌کند.مشکل موجب می‌شود، کودک نتواند مهارتی را یاد بگیرد و از آن به درستی استفاده کند. افرادی که دچار اختلال یادگیری می‌شوند، هوش متوسط و خوبی دارند، اما در مدرسه براساس سن، توانایی و هوششان عملکرد مناسبی ندارند.

نشانه‌ها و علائم اختلال یادگیری در کودکان

نشانه‌های اختلال یادگیری در کودکان معمولاً از سال‌های ابتدایی مدرسه ظاهر می‌شوند و بسته به سن و نوع اختلال، شدت آن‌ها متفاوت است.
این علائم ممکن است در رفتار، تمرکز یا عملکرد تحصیلی کودک دیده شوند. در ادامه، خلاصه‌ای از نشانه‌ها در گروه‌های سنی مختلف آورده شده است:

وجود این علائم به‌تنهایی برای تشخیص قطعی کافی نیست؛
تشخیص دقیق فقط توسط متخصص روان‌شناسی یا مشاور آموزشی انجام می‌شود.

برای آشنایی با انواع اختلال یادگیری در کودکان و ویژگی‌های هرکدام، بخش بعدی را مطالعه کنید.

انواع اختلال یادگیری در کودکان

اختلالات یادگیری معمولا انواع مختلف دارد و خود را در مهارت‌های زیر نشان می‌دهند:

ناتوانی در خواندن

یکی دیگر از انواع اختلالات یادگیری ، اختلال در خواندن است و کودک هنگام درک و ترکیب حروف و صداها دچار مشکل می‌شود. این کودکان معمولاً کند می‌خوانند، متن را درست نمی‌فهمند، در به‌خاطر سپردن و جمع‌بندی مطالب ناتوان‌اند و با املای صحیح کلمات مشکل دارند. موارد زیر چند مورد از این اختلال است:

• قادر به خواندن با سرعت معمولی نیستند.
• آنچه می‌خوانند را درک نمی‌کنند.
• به خاطر آوردن صحیح آنچه خوانده‌اند، برایشان امکان‌پذیر نیست.
• جمع‌بندی بر آنچه که خوانده‌اند، نمی‌توانند داشته‌باشند.
• نمی‌وانند املای درست کلمات را یاد بگیرند.

مشکل در نوشتن

کودکانی که دچار مشکل در نوشتن هستند، به اختلالی به نام «دیسگرافیا» مبتلا می‌شوند. کودک در نوشتن باید هم‌زمان چند توانایی مختلف، از جمله دیدن، حرکت دست و پردازش ذهنی اطلاعات را هماهنگ کند

مشکل در حل مسائل ریاضی

اختلال یادگیری در ریاضی را «دیسکالکولیا» می‌گویند. این مسئله با علائم زیر بروز می‌کند:

• کودک قادر به درک نحوه عملکرد اعداد و ارتباط آن‌ها با یکدیگر نیست.
• نمی‌تواند مسائل ریاضی را حل کند.
• یادگیری قواعد پایه‌ای ریاضی برایش سخت یا ناممکن است.
• قادر به استفاده از علائم ریاضی نیست.
• درک مسائل کلامی ریاضی برایش امکان‌پذیر نیست.
• کودک قادر به سازمان‌دهی و ثبت اطلاعات هنگام حل مسائل ریاضی نیست.

مشکل در مهارت‌های کلامی

یکی از انواع اختلال در یادگیری، مشکل در گفتار و زبان است که کودک در درک کلمات گفتاری یا نوشتاری دچار مشکلاتی همچون لکنت، مشکل در تلفظ کلمات یا «آپراکسی کودکان» است و اغلب قادر نیست کارها زیر را انجام دهد:

• خواندن و نوشتن
• حل مسائل ریاضی متنی
• فهم دستورالعمل‌ها
• پاسخ دادن به سوالات

مشکل در مهارت‌های غیرکلامی

بچه‌هایی که در مهارت‌های غیرکلامی مشکل دارند، می‌توانند به راحتی صحبت کنند، اما مشکلاتی در زمینه‌های زیر دارند:

• متوجه محل اشیاء نمی‌شوند.
• مفاهیم پیچیده و انتزاعی را درک نمی‌کنند.
• قادر به درک احساسات افراد از روی چهره‌شان نیستند.
• مهارت‌های ظریف مثل نوشتن را ندارند.
• قدرت تمرکز، برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی ندارند.
• نمی‌توانند متن‌های پیچیده یا نوشته‌های پیشرفته را درک کنند.

تفاوت اختلال یادگیری با ناتوانی ذهنی و اوتیسم

اختلال یادگیری و اوتیسم هر دو از اختلال‌های رشد عصبی هستند، اما منشأ، نشانه‌ها و تأثیرشان بر رفتار و یادگیری متفاوت است.
در اوتیسم (Autism Spectrum Disorder) مغز کودک اطلاعات را به‌صورت متفاوت پردازش می‌کند و همین مسئله باعث مشکل در ارتباط، درک احساس دیگران و تعامل اجتماعی می‌شود. این کودکان معمولاً از سال‌های اولیه‌ی زندگی نشانه‌هایی مانند کاهش تماس چشمی، دشواری در بیان احساسات یا حساسیت به صدا و نور را نشان می‌دهند.

در مقابل، اختلال یادگیری زمانی بروز می‌کند که مغز کودک در پردازش اطلاعات تحصیلی مانند خواندن، نوشتن یا ریاضی با مشکل روبه‌رو است. کودک در این حالت با وجود هوش طبیعی، در یادگیری دروس مدرسه عملکرد ضعیف‌تری دارد.

به‌طور خلاصه، اوتیسم بیشتر با مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی مرتبط است، در حالی که اختلال یادگیری بر توانایی‌های تحصیلی اثر می‌گذارد.
کودک اوتیسمی ممکن است در برقراری ارتباط دچار چالش باشد، اما کودک دارای اختلال یادگیری معمولاً روابط اجتماعی طبیعی دارد و فقط در خواندن یا نوشتن مشکل نشان می‌دهد.

میزان شیوع اختلال یادگیری در کودکان:

اختلال یادگیری یکی از شایع‌ترین مشکلات تحصیلی در میان کودکان است. بر اساس پژوهش‌ها، از هر پنج کودک، یک نفر درجاتی از ناتوانی یادگیری دارد. اگرچه این اختلال در گذشته بیشتر در پسران گزارش می‌شد، اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد احتمال بروز آن در دختران و پسران تقریباً برابر است.

همچنین حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد از کودکان مبتلا به بیش‌فعالی (ADHD) هم‌زمان دچار مشکلات یادگیری هستند. به همین دلیل، تشخیص زودهنگام و مداخله‌ی تخصصی نقش مهمی در پیشگیری از افت تحصیلی و مشکلات روانی آینده دارد.

چه کودکانی در معرض ابتلا به اختلال یادگیری هستند؟

کودکانی با ویژگی‌های زیر بیشتر احتمال دارد که دچار این اختلال شوند:

سابقه‌ی خانوادگی

اگر یکی از والدین یا بستگان درجه یک کودک دچار اختلال یادگیری باشد، احتمال ابتلای کودک بیشتر می‌شود.

مشکلات دوران بارداری یا زایمان

عواملی مثل کمبود اکسیژن هنگام تولد، زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد یا عفونت‌های دوران بارداری می‌توانند شانس ابتلای کودک به اختلال را افزایش دهند.

اختلالات عصبی رشدی

کودکانی که مبتلا به اختلال‌هایی مثل ADHD (اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی) یا اوتیسم هستند، بیشتر مستعد اختلال یادگیری‌اند.

محیط‌های پرتنش

کودکانی که در محیط‌های پر تنش بزرگ می‌شوند، ممکن است در رشد مهارت‌های شناختی با مشکل روبرو شوند.

آسیب‌های مغزی

آسیب‌های مغزی در دوران نوزادی یا خردسالی، مانند ضربه به سر، می‌تواند باعث بروز اختلال شود.

مشکلات شنوایی یا بینایی

اگر کودک نتواند به‌خوبی ببیند یا بشنود، ممکن است مشکلاتش به‌صورت اختلال یادگیری ظاهر شوند.

اختلالات زبانی اولیه

پیامدهای اختلال یادگیری در کودکان در صورت عدم درمان

پیامدهای اختلال یادگیری درصورت عدم درمان می‌تواند بسیار جدی و طولانی‌مدت باشد. بعضی از مهم‌ترین پیامدها عبارت‌اند از:

• افت تحصیلی شدید

کودک به‌خاطر مشکلات بسیاری که در یادگیری دارد، از پیشرفت تحصیلی باز می‌ماند و از هم‌کلاسی‌هایش عقب می‌افتد.

• کاهش اعتماد‌به‌نفس

شکست‌های پیاپی باعث می‌شود کودک حس کند که ناتوان یا کم‌ارزش است و عزت‌نفسش به‌شدت آسیب ببیند.

• اضطراب و افسردگی

احساس مداوم ناکامی و طرد شدن، در بلندمدت می‌تواند منجر به بروز مشکلات روانی مثل اضطراب، افسردگی یا حتی اختلالات رفتاری شود.

• مشکلات رفتاری و اجتماعی

برخی کودکان برای جبران ناتوانی‌هایشان ممکن است رفتارهای پرخاشگرانه یا حتی ضداجتماعی نشان بدهند یا منزوی و گوشه‌گیر شوند.

• کناره‌گیری از مدرسه و ترک تحصیل

نارضایتی از مدرسه و احساس بی‌فایدگی می‌تواند باعث شود کودک مدرسه را رها کند.

• مشکلات شغلی در بزرگ‌سالی

کودک مهارت‌های لازم برای موفقیت در بازار کار را یاد نمی‌گیرد و آینده‌ی شغلی‌اش به‌ خطر می‌افتد.

• مشکل در روابط بین‌فردی

از دوران کودکی اگر مهارت‌های ارتباطی به درستی شکل نگیرند، ممکن است در بزرگ‌سالی فرد با چالش‌های جدی در روابط دوستانه، عاطفی و شغلی مواجه شود.

درمان اختلال یادگیری در کودکان

نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد برای حمایت مؤثر از افراد دارای ناتوانی یادگیری، باید رویکردی جامع و چندبعدی در پیش گرفت. این حمایت نباید فقط بر آموزش مهارت‌های تحصیلی و شناختی تمرکز کند، بلکه لازم است سلامت روان و نیازهای عاطفی فرد را هم در نظر بگیرد. چنین نگاهی کمک می‌کند ارتباط میان چالش‌های یادگیری و وضعیت روحی بهتر درک شود و در نهایت، کیفیت زندگی و پیشرفت تحصیلی این افراد به شکل محسوسی بهبود یابد

1. کمک اضافی

معلم کمکی راه‌های مؤثر یادگیری خواندن و ریاضی را به کودک آموزش می‌دهد.

2. تغییر محل نشستن کودک در کلاس مدرسه

کودکانی که دچار مشکلات یادگیری هستند، بهتر است کنار معلم بنشینند یا از ابزارهای کمکی همچون ماشین‌حساب در ریاضی کمک بگیرند.

3. هنر درمانی

یکی از شیوه‌های بسیار موثر در آموزش این دسته از بچه‌ها، هنر درمانی است. کودک با هنر درمانی، می‌تواند احساسات و افکار خود را بیان کند و این امر موجب بهبود مشکلات یادگیری و افزایش سلامت روانش می‌شود.

4. درمان

کاردرمانی و گفتاردرمانی اختلال خواندن و حتی مشکلات یادگیری را به‌طور مستقیم درمان می‌کنند.

5. بازی درمانی

یکی دیگر از شیوه‌های درمان این اختلال، بازی درمانی است. مشاوران بازی درمان، در حین بازی، توانمندی‌های عاطفی، اجتماعی و شناختی‌ بچه‌ها را تقویت می‌کنند و در حل اختلالات یادگیری و مفاهیم انتزاعی از بازی درمانی کمک می‌گیرند.

6. دارو درمانی

اگر روش‌های اشاره‌شده نتوانند این اختلال را در کودک درمان کنند، روان‌پزشک می‌تواند با تجویز دارو به بهبود او کمک کند

سخن آخر

اختلال یادگیری در کودکان، در صورت عدم شناسایی و مداخله‌ی به‌موقع، می‌تواند تأثیر مخربی بر اعتماد‌به‌نفس، عملکرد تحصیلی و روابط اجتماعی کودک بگذارد. هنردرمانی به‌عنوان یک ابزار قدرتمند و خلاقانه، می‌تواند به کودکان کمک کند تا از طریق بیان غیرکلامی، مشکلات خود را پردازش کنند، مهارت‌های حرکتی و شناختی‌شان را بهبود ببخشند و با انگیزه و اعتماد‌به‌نفس بیشتری مسیر پیشرفت را طی کنند.

استفاده از هنر باید در کنار سایر روش‌های درمانی و آموزشی باشد و نیازمند مشارکت فعال اعضای خانواده، معلمان و متخصصان سلامت روان است. توجه به دنیای درونی کودک و حمایت از او در مسیر رشد، مهم‌ترین عامل موفقیت در مدیریت این اختلال خواهد بود. برای رزرو وقت با بهترین مشاوران در این زمینه می‌توانید به سایت روان تحلیلی مراجعه نمایید.

specialedresource

سوالات متداول:

1.چگونه متخصصان ناتوانی‌های یادگیری را تشخیص می‌دهند؟

کارشناسان ناتوانی‌های یادگیری را با آزمون‌های آموزشی و بررسی عملکرد تحصیلی تشخیص می‌دهند. معلمان عملکرد فرزند شما را در کلاس ارزیابی می‌کنند و برای تشخیص بهتر گزارش دقیق می‌دهند.

2.آیا مشکلات یادگیری کودکان ژنتیکی هستند؟

بله، بسیاری از ناتوانی‌های یادگیری ریشه ژنتیکی دارند و در میان اعضای یک خانواده تکرار می‌شوند. در کنار این عامل، شرایط محیطی نیز می‌توانند در بروز مشکلات یادگیری تأثیر بگذارند. ناتوانی‌های یادگیری زمانی ایجاد می‌شوند که در الگوی طبیعی نقاط قوت و ضعف شناختی افراد تفاوت‌هایی به وجود می‌آید.

3.چه سنی برای تشخیص اختلال یادگیری در کودکان مناسب است؟

برخی از کودکان، نشانه‌های ناتوانی یادگیری را حتی پیش از ورود به مدرسه نشان می‌دهند. اگرچه تشخیص معمولاً بین پایه دوم تا چهارم دبستان انجام می‌شود، اما والدین و معلمان هوشیار می‌توانند از همان دوران مهدکودک متوجه علائم اولیه این اختلال شوند و زودتر برای ارزیابی و مداخله اقدام کنند.

     4.درمان اختلال یادگیری در کودکان چقدر زمان می‌برد؟