۵ راز برای خودکنترلی
خودکنترلی یا انضباطِ‌نفس مهارتی است که برای زنده ماندن و تاب آوردن در دنیای پرشتاب و پرتنش امروز احتیاج داریم. اگر نمی‌توانید به رژیم غذایی‌تان پایبند بمانید، اگر حواس‌تان دائم به گوشی موبایل است و توانایی تمرکز را از دست داده‌اید، اگر نمی‌توانید در برابر وسوسه‌ها بایستید و اگر در موقعیت‌های مختلف به‌راحتی از کوره در می‌روید؛ خویشتن‌داری مهارتی است که به آن نیاز دارید. اگر بتوانیم بر احساسات و رفتارمان مسلط شویم، نه‌تنها روانی سالم که جسمی سالم نیز خواهیم داشت. در مطلب پیشِ‌رو از مجله روانشناختی، به روش‌های تقویت کنترل‌نفس می‌پردازیم و می‌بینیم که این مهارت چه تأثیری بر سلامتی جسم و روان ما دارد.
خودکنترلی یعنی چه و چرا اهمیت دارد؟
به توانایی فرد برای مدیریت خواسته‌ها، هیجانات، تکانه‌ها و رفتارها در راستای اهداف بلندمدت، خودکنترلی یا خودانضباطی گفته می‌شود. کسی که این توانایی را دارد، می‌تواند در شرایطی که وسوسه یا فشار زیاد است، تصمیمات آگاهانه و منطقی بگیرد.
به‌طور کلی، خودکنترلی هیجانی بخش مهمی از این مهارت است و شامل توانایی کنترل احساساتی مانند خشم، ترس، حسادت یا اضطراب است. بدون این توانایی، افراد ممکن است واکنش‌های ناسالمی نشان دهند که به روابط، کار، یا سلامت آن‌ها آسیب بزند.
آشنایی با انواع کنترل‌نفس
شناخت انواع خودکنترلی به ما کمک می‌کند تا نقاط قوت و ضعف خود را بهتر بشناسیم:
- رفتاری: کنترل رفتارهایی مانند پرخاشگری، واکنش‌های تند یا خوردن غذاهای ناسالم
- هیجانی: توانایی مدیریت احساسات شدید
- شناختی: تسلط بر افکار و حفظ تمرکز
- اجتماعی: تسلط بر نفس در تعاملات اجتماعی و احترام به حریم دیگران
در مقابل حالتی هم وجود دارد که به آن خودکنترلی بیش از حد می‌گویند؛ وضعیتی که فرد بیش از حد احساسات و نیازهای طبیعی خود را سرکوب می‌کند و دچار مشکلات روانی می‌شود.
خودکنترلی چه اثری روی سلامت ما دارد؟
افرادی که تاب‌آوری بالایی دارند، موارد زیر را تجربه می‌کنند:
- در رسیدن به اهداف تحصیلی یا شغلی موفق‌تر هستند.
- سطح استرس پایین‌تری دارند.
- کمتر دچار اختلالاتی مانند افسردگی یا اضطراب می‌شوند.
- به‌ندرت دچار تنش و درگیری با دیگران می‌شوند.
- اغلب به‌سوی رفتارهای پرخطر، پرخوری عصبی، اعتیاد یا پرخاشگری کشیده نمی‌شوند.
- به‌جای تصمیمات آنی، منطقی و مسئولانه تصمیم می‌گیرند.
- با کنترل هیجانات و رفتارها، بر جنبه‌های مختلف زندگی خود تسلط می‌یابند.
- در روابط خانوادگی و اجتماعی پایدارتر هستند.
- خواب منظم‌تری دارند و کیفیت زندگی بالاتری را تجربه می‌کنند
علائم فقدان خودکنترلی چیست؟
زمانی که این مهارت به اندازه‌ی کافی در فرد رشد نکرده باشد، نشانه‌هایی در رفتار و احساسات او ظاهر می‌شود که گاه بسیار مخرب است. در ادامه به مهم‌ترین علائم فقدان کنترل‌نفس می‌پردازیم:
فوران احساسات منفی
این افراد اغلب با کوچک‌ترین تحریک، واکنش‌های شدیدی نشان می‌دهند که ممکن است به‌شکل گریه‌های ناگهانی، عصبانیت شدید، داد زدن، پرتاب اشیا و حتی زدوخورد بروز کند. در اغلب موارد، افراد پس از فروکش کردن احساسات‌شان، از شدت واکنش خود متعجب یا پشیمان شوند. داشتن حس گناه، بر اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس آن‌ها تأثیر منفی می‌گذارد و چرخه‌ای از تکرار اشتباهات و خودسرزنشی را ایجاد کند.
رفتارهای تکانشی
رفتارهایی مانند خریدهای غیرضروری، پرخوری عصبی، مصرف مواد مخدر، یا فرار از انجام وظایف و مسئولیت‌ها از علائم عدم‌تاب‌آوری است. این افراد به دنبال پاداش‌های فوری هستند و از مواجهه با مسئولیت‌های خود امتناع می‌ورزند.
ناتوانی در تمرکز و پیگیری اهداف
فرد در برنامه‌ریزی، حفظ تمرکز و ادامه دادن به کارهای دشوار یا طولانی‌مدت دچار مشکل است. او به‌راحتی از یک کار به کار دیگر می‌پرد، خیلی سریع حوصله‌اش سر می‌رود، و در مواجهه با موانع، انگیزه‌اش را از دست می‌دهد.
توجیه و انکار مداوم
این افراد به‌جای مواجهه با واقعیت و تلاش برای تغییر، همیشه رفتارهای خود را توجیه می‌کنند یا آن‌ها را به گردن دیگران و شرایط می‌اندازند.
چه عواملی توانایی کنترل هیجانات را کاهش می‌دهند؟
خستگی ذهنی
تلاش مداوم برای کنترل احساسات بدون استراحت باعث تحلیل رفتن انرژی روانی می‌شود.
فشارهای محیطی
محیط پرتنش، مانند محل کار یا خانه‌ی پر از مشاجره، باعث پایین آمدن آستانه‌ی تحمل فرد می‌شود.
تجربه‌ی فقدان یا ضربه‌ی روانی
افرادی که دچار تروماها و آسیب‌های روانی هستند، ممکن است در برابر هیجانات واکنش بیشتری بروز دهند.
عدم‌آگاهی هیجانی
ناتوانی در شناسایی و نام‌گذاری احساسات، کنترل آن‌ها را برای فرد دشوار می‌کند.
اختلالات روانی
برخی اختلالات مانند بیش‌فعالی، اختلال شخصیت مرزی یا وسواس فکری عملی، توانایی فرد را در کنترل هیجاناتش به‌شدت کاهش می‌دهند.
روش‌های تقویت خودانضباطی
حالا که بر اهمیت این مهارت واقف شدیم، چگونه می‌توانیم آن را در خودمان تقویت کنیم؟ در ادامه 5 راز را با شما در میان می‌گذاریم.
1) شناخت محرک‌ها و نقاط ضعف
قدم اول، آگاهی از موقعیت‌هایی است که در آن‌ها بیش از همه دچار لغزش می‌شوید. ممکن است شب‌ها در برابر پرخوری مقاومت کمتری داشته باشید یا در مواجهه با افراد خاصی زودتر عصبانی شوید. این شناخت به شما کمک می‌کند تا در این شرایط آماده‌تر باشید.
2) تعیین اهداف مشخص و واقع‌بینانه
داشتن هدف‌های قابل اندازه‌گیری، مشخص و واقع‌بینانه (برای مثال به‌جای حذف کامل قند، مقدار مصرفش را نصف کنید.) به افزایش تمرکز و پایبندی شما کمک می‌کند و انگیزه‌تان را افزایش می‌دهد.
3) تکنیک تأخیر در پاسخ
وقتی هیجانی شدید را تجربه می‌کنید (مثل خشم)، سعی کنید چند ثانیه یا چند دقیقه پاسخ خود را به تأخیر بیندازید. برای جواب دادن به درخواست دیگران عجله نکنید و کمی وقت برای فکر کردن طلب کنید.
4) تمرین ذهن‌آگاهی
تمرین‌هایی مانند مدیتیشن یا تنفس آگاهانه، به فرد کمک می‌کند تا بین احساس و واکنش فاصله بیندازد. این فاصله‌ی زمانی می‌تواند همان چیزی باشد که واکنش آنی را به تصمیم آگاهانه تبدیل می‌کند.
5) تقویت عادت‌های سالم
عادت‌های روزمره مانند خواب کافی، ورزش منظم، تغذیه‌ی سالم و استراحت ذهنی نقشی کلیدی در بالا نگه داشتن سطح انرژی و میزان تمرکز ایفا می‌کنند و آستانه‌ی تحمل‌تان را بالاتر می‌برند.
سخن پایانی
در این مطلب آموختیم که خون‌سردی و خویشتن‌داری، مهارتی بنیادین برای رسیدن به سلامت روان، موفقیت فردی و روابط پایدار است. با تقویت مهارت تاب‌آوری و یادگیری شیوه‌های خودکنترلی می‌توان زندگی هدفمندتر و متعادل‌تری ساخت. اگر احساس می‌کنید که نمی‌توانید هیجانات و رفتار خود را به‌خوبی مدیریت کنید، شاید وقت آن رسیده است که با یک فرد متخصص مشورت کنید.
مرکز روان تحلیلی ایرانیان با تیمی از روان‌درمانگران حرفه‌ای آماده‌ی ارائه‌ی خدمات تخصصی در زمینه‌ی خودشناسی، رشد فردی و درمان انواع اختلالات رفتاری است. همین حالا برای رزو وقت مشاوره با مرکز تماس بگیرید.
پرسش‌های متداول
آیا خویشتن‌داری مهارتی ذاتی است یا اکتسابی؟
این مهارت تا حدی تحت‌تأثیر ژنتیک است، اما بیشتر اکتسابی است و خوشبختانه می‌توان با تمرین آن را تقویت کرد.
آیا خویشتن‌داری بیش از حد، خطرناک است؟
بله. کنترل‌نفس بیش از حد می‌تواند باعث سرکوب احساسات سالم شود و به افسردگی، اضطراب یا مشکلات جسمی و روحی بینجامد.
آیا کودکان هم می‌توانند این مهارت را یاد بگیرند؟
بله. آموزش از سنین پایین بسیار مؤثر است و می‌تواند از بروز اختلالات رفتاری در بزرگ‌سالی جلوگیری کند.
تقویت این مهارت چه مدت طول می‌کشد؟
این موضوع به خود شخص بستگی دارد. تمرین مداوم روزانه در عرض چند هفته تا چند ماه می‌تواند تغییرات قابل توجهی ایجاد کند.
احساس می‌کنم توان کنترل خودم را از دست داده‌ام، باید چه کنم؟
بهتر است با یک روان‌درمانگر یا مشاور متخصص در این زمینه مشورت کنید.
دیدگاهتان را بنویسید